توکن غیر مثلی چیست ؟
توکن غیرمثلی (Non-fungible token) یا به‌اختصار NFT، نوعی دارایی دیجیتال منحصربهفرد است. برخلاف بیت کوین، اتریوم و ارزهای دیجیتال دیگر که مثلی هستند و واحدهای تعویض‌پذیر دارند، هر واحد NFT دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را از واحدهای دیگر متمایز میکند در ادامه همراه مجله ارز دیجیتال یاشید .
اگر تعریف بالا را درک نکردید، جای نگرانی وجود ندارد، چراکه در ادامه با استفاده از مثال‌های متنوع این پدیده جدید را در حوزه ارزهای دیجیتال به بیان ساده توضیح می‌دهیم. همچنین در این مقاله ضمن اشاره به مزایا و کاربردهای متنوع NFTها، پروژه‌های مطرح در این زمینه را معرفی کرده‌ایم. در پایان هم بعد از توضیح نحوه فعالیت در پروژه‌های NFT، بازار و آینده این فضا را بررسی می‌کنیم.
دارایی مثلی در مقابل دارایی غیرمثلی
قبل از اینکه توضیح بدهیم یک توکن غیرمثلی چیست، لازم است یک قدم عقب‌تر برویم و تفاوت مثلی‌بودن یا تعویض‌پذیر بودن با غیرمثلی بودن یا غیرقابل تعویض بودن را بدانیم.
در اقتصاد، یک کالا (یا پول) در صورتی مثلی یا تعویض‌پذیر (Fungible) تلقی می‌شود که واحدهای آن با یکدیگر قابل‌تعویض باشند و نتوان هیچ‌کدام از آنها را کم‌ارزش‌تر یا با ارزش‌تر از دیگری دانست.
به‌عنوان مثال، بیت کوین، دلار، ریال و به‌طور کلی اسکناس‌ها در دسته دارایی‌های مثلی قرار دارند. یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی نسبت به یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی دیگر از نظر ارزش کاملاً برابر است و هر دو می‌توانند با یکدیگر تعویض شوند و مقدار کالای یکسانی را خریداری کنند. زمانی که یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی به دوست خود قرض می‌دهید، انتظار ندارید که بعداً دقیقاً همان اسکناس را پس بگیرید.
در مقابلِ دارایی‌های مثلی، چیزهای غیرمثلی (Non-fungible) قرار دارند که دورتادور ما را فرا گرفته‌اند. به‌طور کلی می‌توان گفت هر چیزی که ابزار مبادله نباشد، غیرمثلی است.
مثلاً لپ‌تاپ شما، تلفن همراه شما و خودروی شما اقلام غیرمثلی هستند. اگر خودروی خود را به دوستتان قرض بدهید تا به مسافرت برود، انتظار دارید دقیقاً همان خودرو را پس بگیرید نه یک خودروی دیگر. برای درک بهتر، بلیط بازی پرسپولیس و استقلال هم غیرمثلی است.
یک نمونه دیگر: تابلوی «مونالیزا»، شاهکار لئوناردو داوینچی، کاملاً غیرمثلی است. آیا کسی می‌تواند این اثر تاریخی را با یک تابلوی معمولی مبادله کند، با این فکر که هر دوی آنها تابلوی نقاشی هستند؟
فراموش نکنید مثلی‌بودن یا نبودن نسبی است و بستگی به نگاه ما دارد. مثلاً در مورد بلیط مسابقه فوتبال، اگر ما سه نوع بلیط طبقه پایین، طبقه بالا و جایگاه ویژه داشته باشیم، تمام بلیط‌های طبقه پایین نسبت به یکدیگر مثلی هستند، اما نسبت به بلیط‌های طبقه بالا و جایگاه ویژه غیرمثلی محسوب می‌شوند. یا مثلاً در مورد بلیط‌های طبقه پایین هم ممکن است بلیط قسمتی که آفتاب‌گیر نیست نسبت به بلیط قسمت آفتاب‌گیر غیرمثلی باشد. با این حال، برای تعیین مثلی‌بودن یا نبودن، شرایط کلی در نظر گرفته خواهد شد. مثلاً بارها شایعه شده است که دولت آمریکا قصد دارد با استفاده از شماره سریال، برخی از اسکناس‌های دلار را که در دستان مجرمان هستند، غیرمعتبر بداند. همچنین ممکن است نهادهای قانون‌گذار اعلام کنند بیت کوین‌های یک آدرس خاص آلوده هستند و کسی حق مبادله آنها را ندارد. با این حال، از دیدگاه عموم اسکناس دلار و بیت کوین مثلی هستند.
همچنین مثلی‌بودن یا نبودن یک چیز می‌تواند وابسته به تفکر شخصی باشد. گفتیم یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی مثلی است، اما ممکن است یک اسکناس به‌خصوص که برای بقیه معادل همان ۱۰,۰۰۰ تومان ارزش دارد، برای شما یادگاری یک فرد عزیز باشد و حاضر نباشید آن را با یک میلیون تومان هم معاوضه کنید.
توکن غیرمثلی چیست؟
یک توکن غیرمثلی یا NFT، یک دارایی دیجیتال (مشابه ارز دیجیتال) است که کمیاب و منحصربهفرد بوده و روی بلاک چین ذخیره و جابه‌جا می‌شود. آیتمهای بازی‌های کامپیوتری، اقلام کلکسیونی، آثار هنری دیجیتال، بلیط رویدادهای مختلف، نام دامنه‌ها، یک خانه که به‌صورت توکن درآمده و … در دسته توکن‌های غیرمثلی جای می‌گیرند.
مالکیت توکن‌های غیرمثلی روی بلاک چین ثبت می‌شود. بلاک چین به‌زبان ساده یک دفتر دیجیتال برای ذخیره اطلاعات است. اطلاعات ثبت‌شده روی بلاک چین میان همه کامپیوترهای متصل، به اشتراک گذاشته می‌شود و نمی‌توان آنها را دستکاری کرد. بنابراین با درنظرگرفتن امنیت و تغییرناپذیری بلاک چین‌ها، مالکیت یک توکن غیرمثلی، معنای واقعی پیدا میکند.
توکن‌های غیرمثلی مانند ارزهای دیجیتال معمولی (بیت کوین، اتریوم و …) روی کیف پول‌های دیجیتال ذخیره و منتقل می‌شوند و مالکیت یک NFT به فرد دارنده کیف پول (کلید خصوصی) تعلق دارد. با این حال، این توکن‌ها سه ویژگی مهم دارند که آنها را از ارزهای دیجیتال دیگر متمایز میکند. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
منحصربهفرد بودن
توکن‌های غیرمثلی همان‌طور که از نامشان پیداست، منحصربهفرد هستند، یعنی هر کدام ویژگی‌های خاصی دارند که در توکن دیگر دیده نمی‌شود. به‌عنوان نمونه، یک خانه ۱۰۰ متری واقع در یک کوچه خاص در یک خیابان خاص و با ظاهری خاص منحصربهفرد است و بنابراین اگر توکن این خانه را بسازیم، توکن هم منحصربهفرد خواهد بود.
کمیاب بودن
کمیابی یکی از ویژگی‌های جذاب NFTها است. توسعه‌دهندگان می‌توانند به‌صورت نامحدود واحدهای توکن ایجاد کنند، اما اغلب آنها ترجیح می‌دهند کمیابی توکن‌های غیرمثلی خود را تا حد زیادی افزایش دهند. از برخی توکن‌های غیرمثلی فقط یک عدد ساخته می‌شود.
غیرقابل تقسیم بودن
برای خرید بیت کوین لازم نیست حتماً یک واحد بیت کوین بخرید. این ارز دیجیتال تا هشت رقم اعشار قابل‌‌تقسیم است و به‌عنوان مثال می‌توان ۰.۰۰۱ از یک بیت کوین را خریداری کرد. در مقابل، NFTها قابل‌‌تقسیم نیستند و تنها به‌صورت یک واحد کامل جابه‌جا می‌شوند. شما نمی‌توانید مثلاً ۰.۰۱ از یک بلیط یا ۰.۰۱ از یک آیتم بازی را بخرید.
مزایای اصلی NFTها
توکن‌های غیرمثلی شکل پیشرفته‌تر دارایی‌های دیجیتال غیرمثلی هستند. در حقیقت دارایی‌های دیجیتال غیرمثلی پس از ظهور اینترنت و گسترش فضای مجازی وارد بازی شدند و مدت‌هاست که وجود دارند. مثلاً مدت‌هاست که ما در بازی‌های کامپیوتری آیتمهای مجازی مختلف را به دست می‌آوریم و ذخیره می‌کنیم و سال‌هاست که از طریق اینترنت بلیط رویدادهای مختلف را تهیه می‌کنیم. پس توکن‌های غیرمثلی دقیقاً چه مشکلاتی را حل می‌کنند؟ پاسخ در دو مزیت اصلی این توکن‌ها نهفته است:
مالکیت حقیقی
شرکت فروشنده بلیط خیلی راحت می‌تواند بلیطی را که برای یک رویداد خریده‌اید، باطل کند. همچنین در بازی‌های کامپیوتری امروزی، شما مالک واقعی یک آیتم بازی نیستید و این آیتم‌ها در خارج از بازی ارزشی ندارند. یا اگر بخواهیم مثال دیگری بزنیم، آیا نام کاربری اینستاگرام شما واقعاً متعلق به خودتان است یا شرکت فیس‌بوک؟
در مورد NFTها موضوع فرق میکند. فناوری بلاک چین با استفاده از توزیع داده و رمزنگاری به کاربران مالکیت واقعی می‌بخشد.
برای درک بهتر این موضوع تصور کنید یک سند مالکیت را به یک جمع ۱۰۰ نفری (اعضای بلاک چین) نشان دهید و همه با تلفن‌های همراه خود از آن عکس بگیرند (یک نسخه ذخیره کنند). حالا اگر کسی بخواهد بگوید که این دارایی به من تعلق دارد (تقلب)، برای آن جمع (بلاک چین) پذیرفته نیست، چون آنها یک نسخه از سند مالکیت را در اختیار دارند.
قابلیت انتقال و معامله
توکن‌های غیرمثلی می‌توانند خیلی سریع و آسان روی کیف پول‌های دیجیتالی در موبایل و کامپیوتر شخصی منتقل و در صرافی‌ها معامله شوند. با کمک این نوآوری خیلی راحت می‌توانید یک آیتم بازی، بلیط و دارایی‌های دیگر را با پول واقعی به فروش برسانید یا آنها را در بازار آزاد از کاربران دیگر بخرید.
موارد کاربرد NFTها
هنر دیجیتال
برای هنرمندانی که در عرصه دیجیتال فعالیت می‌کنند، محافظت از کپی رایت یا همان حق نشر همیشه یک چالش اساسی بوده است و امروزه سرقت آثار هنری در دنیای دیجیتال به راحتیِ آب خوردن است. در طرف دیگر، با استفاده از نوآوری NFT یک نفر می‌تواند یک اثر هنری را خریداری کرده و در یک فضای دیجیتال به رخ دیگران بکشد. با استفاده از بلاک چین، مالکیت فرد (کلید خصوصی) بر اثر هنری اثبات می‌شود. با حذف‌شدن واسطه‌ها هنرمندان هم می‌توانند سود بیشتری کسب کنند.
کلکسیونی‌‌ها
یک تمبر قدیمی متعلق به ۷۰ سال پیش امروز هیچ کاربردی ندارد، اما بسیار ارزشمند است و کلکسیونرهای تمبر برای آن سر و دست می‌شکنند. یکی از کاربردهای اصلی توکن‌های غیرمثلی ایجاد دارایی‌های دیجیتال کلکسیونی است. مثلاً یک کارت خاص فوتبال از بازیکن مورد علاقه شما که فقط یکی از آن وجود دارد، می‌تواند به‌صورت توکن در اختیار شما باشد و هر روز شاهد افزایش ارزش آن باشید. در ادامه مقاله بیشتر در مورد این کاربرد توکن‌های غیرمثلی می‌خوانید.
بازی
امروزه در بازی‌های کامپیوتری نمی‌توانید به‌عنوان مثال یک سلاح یا یک لباس (اسکین) خاص را به فروش برسانید. اما اگر آیتمهای بازی را به توکن تبدیل کنیم، خیلی راحت می‌توان آنها را حتی در خارج از بازی و در صرافی‌های آنلاین در قبال پول یا ارزهای دیجیتال دیگر به فروش رساند. بازی‌های مبتنی بر بلاک چین به‌سرعت در حال گسترش هستند و توکن‌های غیرمثلی جزء جدایی‌ناپذیر آنها خواهند بود.
دارایی‌های مجازی
تیم Ethereum Name Service که ارائه‌دهنده دامنه .ETH است، این دامنه‌ها را به توکن‌های غیرمثلی تبدیل کرده است. به این ترتیب مالکیت این دامنه‌ها تضمین شده است؛ برخلاف دامنه‌های متمرکز که شرکت‌های متمرکز مالکشان هستند. همچنین به‌راحتی و بدون نیاز به واسطه می‌توان این دامنه‌ها را معامله یا منتقل کرد.
از طرف دیگر، امروزه افراد با NFTها می‌توانند در دنیاهای مجازی فعالیت کنند و زمین، خانه، وسایل و لباس خاص خود را داشته باشند و در صورت تمایل آنها را معامله کنند. در ادامه با پروژه‌های مطرح در این زمینه آشنا خواهید شد.
دارایی‌های دنیای واقعی
با استفاده از نوآوری NFTها و بلاک چین می‌توان یک خانه، زمین یا هر دارایی دیگر در دنیای واقعی را به توکن تبدیل کرد و به این ترتیب معاملات این دارایی‌ها به‌سادگی ارسال یک پیامک خواهد بود. با این حال، هنوز اغلب مراجع قضایی و حقوقی این توکن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند و از طرفی چالش‌های فنی فراوانی هم وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت برای رسیدن به روزی که فردی توکن خانه‌اش را در گوشی موبایلش داشته باشد، راه درازی در پیش است.
هویت
همه ما دارای صفات و ویژگی‌هایی هستیم که کاملاً منحصربهفرد هستند. ظاهر، وضعیت تحصیلات، سوابق پرشکی و هزاران ویژگی دیگر ما با دیگری کاملاً متفاوت است. توکن‌های غیرمثلی می‌توانند همه این موارد را به‌صورت دیجیتالی در بیاورند و کنترل واقعی داده‌های ما را به خودمان بسپارند.
اگر در مورد این کاربردها کمی گیج شده‌اید، جای نگرانی نیست. در ادامه از چندین پروژه مطرح در حوزه NFT نام می‌بریم و نحوه کارشان را توضیح می‌دهیم تا بهتر بتوانید کاربردها را درک کنید.
پروژه‌های مطرح NFT
کریپتوکیتیز (CryptoKitties)
کریپتوکیتیز اولین پروژه NFT بود که در سال ۲۰۱۷ روی بلاک چین اتریوم راه‌اندازی شد. در این بازی کاربران گربه‌های مجازی را جمع‌آوری و معامله می‌کنند. گربه‌ها که هر کدام دارای ویژگی‌های ظاهری خاصی هستند، می‌توانند زاد و ولد کنند و گربه‌های جدیدی بسازند. اگر گربه‌هایی از نژاد برتر داشته باشید یا شانس شما خوب باشد، طبق علم ژنتیک می‌توانید صاحب یک گربه کمیاب و به‌شدت ارزشمند شوید. شاید خیلی مسخره به نظر برسد، اما فقط یک گربه به‌نام «Koshkat» در این بازی که فقط یک عدد از آن وجود دارد و تصویرش را در پایین مشاهده می‌کنید، با قیمت ۵۰۰ اتر (معادل بیش از ۲۰۰ هزار دلار) برای فروش گذاشته شده است.
این گربه‌ها هیچ کاربردی جز کلکسیونی‌بودن ندارند و حتی مانند گربه‌های واقعی نمی‌توانند شما را سرگرم کنند، دقیقاً همانند تمبرها و اسکناس‌های قدیمی که هیچ کاربردی ندارند، اما ارزشمند هستند.
گربه‌های بازی کریپتوکیتیز با اتر خریدوفروش شده و روی کیف پول‌های اتریوم ذخیره می‌شوند. بنابراین وقتی گربه‌ای خریداری می‌شود، مالکیت آن به‌صورت کامل منتقل خواهد شد و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را نقض کند.
دسنترالند (Decentraland)
در یک جهان مجازی زندگی کنید و دارایی‌های مجازی به دست بیاورید، دارایی‌هایی که واقعاً متعلق به خودتان است و می‌توانید آنها را با پول واقعی معامله کنید؛ این خلاصه‌ای از پروژه دسنترالند بود.
در این بازی که مبتنی بلاک چین اتریوم است، افراد می‌توانند زمین‌های مجازی با نام «LAND» را با استفاده از ارز دیجیتال بومی این شبکه یعنی «مانا» (MANA) معامله کنند. زمین‌های این بازی در حقیقت توکن غیرمثلی هستند که روی کیف پول‌های اتریوم ذخیره می‌شوند. به‌جز زمین، در دسنترالند می‌توان اشیای کلکسیونی، لباس‌ها و اقلام دیگر را هم جمع‌آوری و معامله کرد. این پلتفرم هنوز در مراحل ابتدایی توسعه خود قرار دارد، اما همین حالا هم توجه تعداد زیادی از فعالان حوزه بلاک چین را به خود جلب کرده است.
هنر دیجیتال
هنر دیجیتال (نقاشی‌ها و آثار هنری خلق‌شده با فناوری‌ها و ابزارهای دیجیتال) یکی دیگر از حوزه‌هایی است که از مزایای NFTها بهره‌مند خواهد شد. چیزی که یک نقاشی فیزیکی را ارزشمند میکند، توانایی در اثبات مالکیت آن است و این که یک کلکسوینر می‌تواند آن در گوشه‌ای از خانه‌اش برای نمایش نصب کند. در دنیای دیجیتال اثبات مالکیت یک اثر همیشه دشوار بوده است، اما اکنون می‌توان به پایان سرقت آثار هنری روی اینترنت امیدوار بود.
امروزه هنرمندان می‌توانند در پلتفرم‌هایی مانند «SuperRare» آثار هنری دیجیتالی خود را به فروش یا حراج بگذارند. خریداران در حقیقت توکن این آثار را خریداری کرده و روی کیف پول‌های خود ذخیره می‌کنند. کلکسیونرها می‌توانند این توکن‌ها (آثار هنری) را بدون واسطه و خیلی سریع‌تر از روش‌های سنتی معامله کنند. البته به‌دلیل دیجیتالی‌بودن نقاشی‌ها، این امکان وجود دارد که افراد دیگر بتوانند یک نسخه بی‌کیفیت از این آثار را در کامپیوتر یا موبایل خود ذخیره کنند، اما اگر از آنها در جایی استفاده شود، با استفاده از بلاک چین می‌توان مالکیت را اثبات کرد.
بازی‌های کارتی
اغلب ما در زمان کودکی بازی‌های کارتی فیزیکی را تجربه کرده‌ایم. در این بازی‌ها بازیکنان طبق قوانین هر بازی با استفاده از کارت‌ها (که نمایان‌گر قدرت در بازی است) با یکدیگر بازی می‌کنند و سعی می‌کنند دیگری را شکست دهند. گاهی اوقات برخی از کارت‌ها منحصربهفرد هستند و ارزش زیادی برای بازیکنان دارند. به‌عنوان مثال، وقتی در کودکی با کارت‌های فوتبالی بازی می‌کردیم، یک کارت خاص از فردی مانند دیوید بکهام ارزش زیادی داشت و حاضر نبودیم آن را با صد کارت دیگر هم معاوضه کنیم.
حالا پای بازی‌های کارتی به دنیای دیجیتال باز شده است. با کمک استانداردهای NFT امروزه در بازی‌های کارتی مبتنی بر بلاک چین، هر کارت یک توکن غیرمثلی است که روی کیف پول‌های دیجیتال ذخیره می‌شود و می‌توان در صرافی‌ها آن را با پول واقعی مبادله کرد.
در زمان نگارش این مطلب، مشهورترین بازی کارتی مبتنی بر بلاک چین، «Godsunchained» است. در این بازی بازیکنان می‌توانند با استفاده از کارت‌های خود با افراد دیگر از سراسر دنیا مبارزه کنند. در ابتدا بازیکنان کارت‌های رایگان به دست می‌آورند که ارزشی ندارند، اما با بازی مداوم و دریافت جوایز می‌توانند کارت‌های منحصربهفرد کسب کنند. در بازار این بازی گاهی اوقات یک کارت خاص با قیمت بیش از ۱۰,۰۰۰ دلار هم به فروش می‌رسد.
چگونه در پروژه‌های NFT فعالیت کنیم؟
از نظر عملی فعالیت در پروژه‌های NFT خیلی سخت نیست و اغلب پروژه‌ها در تلاش هستند تا کار را برای کاربران تازه‌کار آسان کنند. با این حال، حداقل در مقطع فعلی ریسک‌های زیادی متوجه کاربران این پروژه‌ها است که بیشتر مربوط به مسائل مالی می‌شود.
اول از همه باید بدانید به‌دلیل مقیاس‌پذیر نبودن شبکه‌های بلاک چینی، کارمزد فعالیت در این پروژه‌ها خیلی بالا است. دوم باید توجه داشته باشید که وقتی یک توکن را خریداری می‌کنید، لزوماً فروشنده‌ای برای آن وجود ندارد. به‌عنوان مثال، وقتی بیت کوین می‌خرید، هر زمان می‌توانید بیت کوین خود را هر چند با کاهش قیمت بفروشید، اما اگر مثلاً در بازی کریپتوکیتیز یک گربه با قیمت ۰.۵ اتر بخرید به این معنا نیست که می‌توانید آن را خیلی سریع دوباره بفروشید، بلکه باید برای آن خریدار پیدا شود. بدون اغراق در حال حاضر به حوزه NFT بیشتر به چشم یک سرگرمی نگاه می‌شود، تا یک صنعت پرسود.