توکن غیر مثلی (Non-fungible tokens) یا NFT چیست؟
توکن غیرمثلی Non-fungible token یا به‌اختصار NFT، نوعی دارایی دیجیتال منحصربهفرد است در ادامه مجله ارز دیجیتال توکن غیر مثلی را برای شما آماده کرده ایم .
در اقتصاد، یک کالا (یا پول) در صورتی مثلی یا تعویض‌پذیر (Fungible) تلقی می‌شود که واحدهای آن با یکدیگر قابل‌تعویض باشند و نتوان هیچ‌کدام از آنها را کم‌ارزش‌تر یا با ارزش‌تر از دیگری دانست.
به‌عنوان مثال، بیت کوین، دلار، ریال و به‌طور کلی اسکناس‌ها در دسته دارایی‌های مثلی قرار دارند. یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی نسبت به یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی دیگر از نظر ارزش کاملاً برابر است و هر دو می‌توانند با یکدیگر تعویض شوند و مقدار کالای یکسانی را خریداری کنند. زمانی که یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی به دوست خود قرض می‌دهید، انتظار ندارید که بعداً دقیقاً همان اسکناس را پس بگیرید.
در مقابلِ دارایی‌های مثلی، چیزهای غیرمثلی (Non-fungible) قرار دارند که دورتادور ما را فرا گرفته‌اند. به‌طور کلی می‌توان گفت هر چیزی که ابزار مبادله نباشد، غیرمثلی است.
مثلاً لپ‌تاپ شما، تلفن همراه شما و خودروی شما اقلام غیرمثلی هستند. اگر خودروی خود را به دوستتان قرض بدهید تا به مسافرت برود، انتظار دارید دقیقاً همان خودرو را پس بگیرید نه یک خودروی دیگر. برای درک بهتر، بلیط بازی پرسپولیس و استقلال هم غیرمثلی است.
یک نمونه دیگر: تابلوی «مونالیزا»، شاهکار لئوناردو داوینچی، کاملاً غیرمثلی است. آیا کسی می‌تواند این اثر تاریخی را با یک تابلوی معمولی مبادله کند، با این فکر که هر دوی آنها تابلوی نقاشی هستند؟
فراموش نکنید مثلی‌بودن یا نبودن نسبی است و بستگی به نگاه ما دارد. مثلاً در مورد بلیط مسابقه فوتبال، اگر ما سه نوع بلیط طبقه پایین، طبقه بالا و جایگاه ویژه داشته باشیم، تمام بلیط‌های طبقه پایین نسبت به یکدیگر مثلی هستند، اما نسبت به بلیط‌های طبقه بالا و جایگاه ویژه غیرمثلی محسوب می‌شوند. یا مثلاً در مورد بلیط‌های طبقه پایین هم ممکن است بلیط قسمتی که آفتاب‌گیر نیست نسبت به بلیط قسمت آفتاب‌گیر غیرمثلی باشد. با این حال، برای تعیین مثلی‌بودن یا نبودن، شرایط کلی در نظر گرفته خواهد شد. مثلاً بارها شایعه شده است که دولت آمریکا قصد دارد با استفاده از شماره سریال، برخی از اسکناس‌های دلار را که در دستان مجرمان هستند، غیرمعتبر بداند. همچنین ممکن است نهادهای قانون‌گذار اعلام کنند بیت کوین‌های یک آدرس خاص آلوده هستند و کسی حق مبادله آنها را ندارد. با این حال، از دیدگاه عموم اسکناس دلار و بیت کوین مثلی هستند.
همچنین مثلی‌بودن یا نبودن یک چیز می‌تواند وابسته به تفکر شخصی باشد. گفتیم یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی مثلی است، اما ممکن است یک اسکناس به‌خصوص که برای بقیه معادل همان ۱۰,۰۰۰ تومان ارزش دارد، برای شما یادگاری یک فرد عزیز باشد و حاضر نباشید آن را با یک میلیون تومان هم معاوضه کنید.
توکن غیرمثلی چیست؟
یک توکن غیرمثلی یا NFT، یک دارایی دیجیتال (مشابه ارز دیجیتال) است که کمیاب و منحصربهفرد بوده و روی بلاک چین ذخیره و جابه‌جا می‌شود. آیتمهای بازی‌های کامپیوتری، اقلام کلکسیونی، آثار هنری دیجیتال، بلیط رویدادهای مختلف، نام دامنه‌ها، یک خانه که به‌صورت توکن درآمده و … در دسته توکن‌های غیرمثلی جای می‌گیرند.
مالکیت توکن‌های غیرمثلی روی بلاک چین ثبت می‌شود. بلاک چین به‌زبان ساده یک دفتر دیجیتال برای ذخیره اطلاعات است. اطلاعات ثبت‌شده روی بلاک چین میان همه کامپیوترهای متصل، به اشتراک گذاشته می‌شود و نمی‌توان آنها را دستکاری کرد. بنابراین با درنظرگرفتن امنیت و تغییرناپذیری بلاک چین‌ها، مالکیت یک توکن غیرمثلی، معنای واقعی پیدا می‌کند.
توکن‌های غیرمثلی مانند ارزهای دیجیتال معمولی (بیت کوین، اتریوم و …) روی کیف پول‌های دیجیتال ذخیره و منتقل می‌شوند و مالکیت یک NFT به فرد دارنده کیف پول (کلید خصوصی) تعلق دارد. با این حال، این توکن‌ها سه ویژگی مهم دارند که آنها را از ارزهای دیجیتال دیگر متمایز می‌کند. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
منحصربهفرد بودن
توکن‌های غیرمثلی همان‌طور که از نامشان پیداست، منحصربهفرد هستند، یعنی هر کدام ویژگی‌های خاصی دارند که در توکن دیگر دیده نمی‌شود. به‌عنوان نمونه، یک خانه ۱۰۰ متری واقع در یک کوچه خاص در یک خیابان خاص و با ظاهری خاص منحصربهفرد است و بنابراین اگر توکن این خانه را بسازیم، توکن هم منحصربهفرد خواهد بود.
کمیاب بودن
کمیابی یکی از ویژگی‌های جذاب NFTها است. توسعه‌دهندگان می‌توانند به‌صورت نامحدود واحدهای توکن ایجاد کنند، اما اغلب آنها ترجیح می‌دهند کمیابی توکن‌های غیرمثلی خود را تا حد زیادی افزایش دهند. از برخی توکن‌های غیرمثلی فقط یک عدد ساخته می‌شود.
غیرقابل تقسیم بودن
برای خرید بیت کوین لازم نیست حتماً یک واحد بیت کوین بخرید. این ارز دیجیتال تا هشت رقم اعشار قابل‌‌تقسیم است و به‌عنوان مثال می‌توان ۰.۰۰۱ از یک بیت کوین را خریداری کرد. در مقابل، NFTها قابل‌‌تقسیم نیستند و تنها به‌صورت یک واحد کامل جابه‌جا می‌شوند. شما نمی‌توانید مثلاً ۰.۰۱ از یک بلیط یا ۰.۰۱ از یک آیتم بازی را بخرید.
مزایای اصلی NFTها
توکن‌های غیرمثلی شکل پیشرفته‌تر دارایی‌های دیجیتال غیرمثلی هستند. در حقیقت دارایی‌های دیجیتال غیرمثلی پس از ظهور اینترنت و گسترش فضای مجازی وارد بازی شدند و مدت‌هاست که وجود دارند. مثلاً مدت‌هاست که ما در بازی‌های کامپیوتری آیتمهای مجازی مختلف را به دست می‌آوریم و ذخیره می‌کنیم و سال‌هاست که از طریق اینترنت بلیط رویدادهای مختلف را تهیه می‌کنیم. پس توکن‌های غیرمثلی دقیقاً چه مشکلاتی را حل می‌کنند؟ پاسخ در دو مزیت اصلی این توکن‌ها نهفته است:
مالکیت حقیقی
شرکت فروشنده بلیط خیلی راحت می‌تواند بلیطی را که برای یک رویداد خریده‌اید، باطل کند. همچنین در بازی‌های کامپیوتری امروزی، شما مالک واقعی یک آیتم بازی نیستید و این آیتم‌ها در خارج از بازی ارزشی ندارند. یا اگر بخواهیم مثال دیگری بزنیم، آیا نام کاربری اینستاگرام شما واقعاً متعلق به خودتان است یا شرکت فیس‌بوک؟
در مورد NFTها موضوع فرق می‌کند. فناوری بلاک چین با استفاده از توزیع داده و رمزنگاری به کاربران مالکیت واقعی می‌بخشد.
برای درک بهتر این موضوع تصور کنید یک سند مالکیت را به یک جمع ۱۰۰ نفری (اعضای بلاک چین) نشان دهید و همه با تلفن‌های همراه خود از آن عکس بگیرند (یک نسخه ذخیره کنند). حالا اگر کسی بخواهد بگوید که این دارایی به من تعلق دارد (تقلب)، برای آن جمع (بلاک چین) پذیرفته نیست، چون آنها یک نسخه از سند مالکیت را در اختیار دارند.
قابلیت انتقال و معامله
توکن‌های غیرمثلی می‌توانند خیلی سریع و آسان روی کیف پول‌های دیجیتالی در موبایل و کامپیوتر شخصی منتقل و در صرافی‌ها معامله شوند. با کمک این نوآوری خیلی راحت می‌توانید یک آیتم بازی، بلیط و دارایی‌های دیگر را با پول واقعی به فروش برسانید یا آنها را در بازار آزاد از کاربران دیگر بخرید.
موارد کاربرد NFTها
NFTها چگونه ساخته می‌شوند؟
بلاک چین اتریوم بزرگترین میزبان NFTها است و استانداردهای متعددی برای ایجاد توکن غیرمثلی روی اتریوم ارائه شده است. توسعه‌دهندگان اتریوم می‌توانند با کمک استانداردهای NFT پروژه‌های خود را ایجاد کنند. در زمان نگارش این مطلب، استانداردهای اصلی اتریوم برای ساخت توکن غیرمثلی عبارت‌اند از:
ERC721
استاندارد ERC721 اولین استاندارد ارائه‌شده برای NFT در اتریوم بود که کریپتوکیتیز با موفقیت از آن استفاده کرد. در این استاندارد، مالکیت هر توکن برای هر آدرس مشخص می‌شود و قابلیت انتقال در آن تعبیه شده است. کد این نوع توکن‌ها با استفاده از زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی نوشته می‌شود.
ERC1155
استاندارد ERC1155 که تیم انجین کوین آن را ارائه کرده است، این امکان را برای توسعه‌دهندگان فراهم می‌کند تا بتوانند توکن‌های نیمه‌مثلی (semi-fungible) ایجاد کنند. به‌عنوان مثال، اگر ما در یک بازی کامپیوتری آیتم «شمشیر» داشته باشیم و بخواهیم مثلاً ۱,۰۰۰ مورد از آنها را در اختیار بازیکنان مختلف قرار دهیم، این استاندارد به کمک ما می‌آید. به‌عبارت دیگر، برخلاف ERC721 که هر توکن فقط می‌توانست متعلق به یک نفر باشد، در اینجا می‌توانیم تعدادی آیتم یکسان را بین آدرس‌های مختلف تقسیم کنیم.
به‌جز اتریوم، روی بلاک چین‌های دیگر مانند ایاس (EOS) و کازماس (Cosmos) هم که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند، امکان صدور توکن غیرمثلی وجود دارد، اما توسعه‌دهندگان همچنان اتریوم را به‌دلیل وجود ابزارهای متعدد به دیگر بلاک چین‌ها ترجیح می‌دهند.
چگونه در پروژه‌های NFT فعالیت کنیم؟
از نظر عملی فعالیت در پروژه‌های NFT خیلی سخت نیست و اغلب پروژه‌ها در تلاش هستند تا کار را برای کاربران تازه‌کار آسان کنند. با این حال، حداقل در مقطع فعلی ریسک‌های زیادی متوجه کاربران این پروژه‌ها است که بیشتر مربوط به مسائل مالی می‌شود.
اول از همه باید بدانید به‌دلیل مقیاس‌پذیر نبودن شبکه‌های بلاک چینی، کارمزد فعالیت در این پروژه‌ها خیلی بالا است. دوم باید توجه داشته باشید که وقتی یک توکن را خریداری می‌کنید، لزوماً فروشنده‌ای برای آن وجود ندارد. به‌عنوان مثال، وقتی بیت کوین می‌خرید، هر زمان می‌توانید بیت کوین خود را هر چند با کاهش قیمت بفروشید، اما اگر مثلاً در بازی کریپتوکیتیز یک گربه با قیمت ۰.۵ اتر بخرید به این معنا نیست که می‌توانید آن را خیلی سریع دوباره بفروشید، بلکه باید برای آن خریدار پیدا شود. بدون اغراق در حال حاضر به حوزه NFT بیشتر به چشم یک سرگرمی نگاه می‌شود، تا یک صنعت پرسود.
بنابراین، قبل از پرداخت پول و سرمایه‌گذاری در NFTها، حتماً تحقیقات لازم را انجام دهید و ریسک‌های احتمالی را در نظر بگیرید.
فعالیت در هر پروژه می‌تواند با پروژه دیگر متفاوت باشد، اما به‌طور کلی برای کار در پروژه‌های NFT فرایند زیر طی می‌شود:
۱. ورود به وب‌سایت پروژه موردنظر
ابتدا باید به وب‌سایت پروژه موردنظر خود وارد شوید. از آنجا که این حوزه هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد، بیشتر پروژه‌ها فقط روی نسخه دسکتاپ قابلیت اجرا دارند. بنابراین بهتر است با کامپیوتر شخصی اقدام کنید و نه تلفن همراه.
مثلاً اگر بخواهیم در پروژه کریپتوکیتیز فعالیت کنیم، باید به سایت این پروژه یعنی cryptokitties.co برویم و روی دکمه start کلیک کنیم.
برخی از پروژه‌ها هم دارای نرم‌افزار مخصوص هستند که باید از وب‌سایت رسمی پروژه دانلود و نصب شوند و فعالیت از داخل نرم‌افزار آغاز خواهد شد.
۲. نصب کیف پول (برای اغلب پروژه‌ها Metamask)
Metamask NFT
متامسک، کیف پول محبوب برای فعالیت در بازار NFT
از آنجا که پروژه‌های NFT غیرمتمرکز هستند، برای فعالیت در آنها باید کیف پول بسازید تا پروژه بتواند با آن در ارتباط باشد و تراکنش‌ها را انجام دهد. اگر توکنی در این پروژه‌ها خریداری کنید، آن توکن روی کیف پول متصل‌شده ذخیره خواهد شد.
هر پروژه ممکن است کیف پول خاصی را به کاربران خود توصیه کند، اما در بیشتر پروژه‌ها کیف پول متامسک (Metamask) بهترین گزینه است. متامسک یک کیف پول متن‌باز و امن برای اتریوم است که به‌صورت افزونه روی مروگرهای کروم و فایرفاکس نصب می‌شود. با استفاده از این افزونه می‌توان به پروژه‌های غیرمتمرکز مبتنی بر اتریوم متصل شد و عملیات‌های مالی را انجام داد.
۳. واریز اتر یا توکن دیگر به کیف پول و خرید/فعالیت
در برخی از پروژه‌ها مانند کریپتوکیتیز و بازارهای آثار هنری، تنها راهی که برای فعالیت وجود دارد، خرید توکن است. مثلاً اگر بخواهید در کریپتوکیتیز فعالیت کنید، باید حتماً ابتدا با پرداخت اتر گربه بخرید. در پروژه‌های دیگر، به‌خصوص بازی‌ها، در ابتدا نیاز به خرید چیزی نیست و می‌توان به‌صورت رایگان هم فعالیت کرد.
به‌طور کلی برای فعالیت حقیقی در اغلب پروژه‌های NFT باید مقداری پول (ارز دیجیتال) در کیف پول خود داشته باشید. در بیشتر پروژه‌ها خریدوفروش با اتر انجام می‌شود، اما پروژه‌هایی هم وجود دارند که خریدفروش با استفاده از یک توکن مخصوص انجام خواهد شد. مثلاً برای معامله زمین در پروژه دسنترالند از توکن مخصوصی به‌نام مانا (MANA) استفاده می‌شود که یک توکن مبتنی بر اتریوم است و کاربران باید در صرافی‌هایی مانند بایننس آن را تهیه کنند.
وضعیت بازار NFTها و آینده
بازار توکن‌های غیرمثلی در مقطع فعلی (اواسط ۲۰۲۰) بسیار کوچک است و نمی‌توان آن را با بازار توکن‌های مثلی مقایسه کرد. طبق داده‌های وب‌سایت nonfungible.com، حجم معاملات هفتگی بازار NFTها در حال حاضر کمتر از ۲ میلیون دلار است.
از نظر حجم معاملات (خریدوفروش دارایی‌ها)، در حال حاضر ۷ پروژه برتر حوزه NFT عبارت‌اند از:
AXIE INFINITY (بازی نگهداری و جمع‌آوری حیوانات خانگی دیجیتالی)
SUPERRARE (بازار معاملات آثار هنری دیجیتال)
SORARE (بازی فوتبال فانتزی مبتنی بر بلاک چین)
CRYPTOVOXELS (دنیای مجازی)
MAKERSPLACE (بازار معاملات آثار هنری دیجیتال)
DECENTRALAND (دنیای مجازی)
CRYPTOKITTIES (بازی جمع‌آوری گربه‌های دیجیتالی)
با این حال، از نظر تعداد کاربر و میزان فعالیت روی بلاک چین، دو بازی GODS UNCHAINED و CRYPTOKITTIES بیشتر از بقیه پروژه‌ها شبکه اتریوم را شلوغ کرده‌اند.
طبق داده‌های کوین تلگراف، بازار NFT سال ۲۰۱۹ را با ارزش کل حدود ۲۱۰ میلیون دلار به پایان برد. پیش‌بینی می‌شود این عدد در سال ۲۰۲۰ با ۵۰٪ افزایش به بیش از ۳۱۵ میلیون دلار برسد.